नेवाः टाइम्स

काठमाडौं उपत्यकामा प्रत्येक वर्ष विशेष तामझामका साथ मनाइने जात्रापर्वहरुमा एक यँयाः पनि हो । यँयाःलाई इन्द्रजात्रा पनि भन्ने गरेको पाइन्छ  । तर यो जात्रासँग सम्वन्धित काठमाडौंका नेवारहरु बोलिचालीको भाषामा यँयाः नै भन्ने गर्दछन् । यस अवसरमा काठमाडौं हनुमानढोका वरिपरि विभिन्न साँस्कृतिक गतिविधिहरु भइरहको हुन्छ । भक्तपुरको नालाबाट ल्याइने लिंगो विधिवत् द्वादशीको दिनमा हनुमानढाेका परिसरमा ठड्याएपछि इन्द्रजात्रा सुरु भएको मानिन्छ । लिंग ठड्याएर त्यसको तलतिर घोडा चढेको इन्द्रको प्रतिमा प्रर्दशनीमा राखिन्छ । यसलाई इन्द्रध्वजोत्थान भनिन्छ ।

इन्द्रजात्रा सुरु हुने दिनको साँझदेखि उपाकू वनेगु भनेर काठमाडौंका विभिन्न ठाउँहरु घुम्ने चलन पनि रहेको छ । विशेषतः यो दिन घरमा कोही मरेको छ भने उसको सम्झनामा हातमा धूप लिई स्तोत्र (तुतः) पाठ गर्दै ठाउँ ठाउँका चैत्य तथा अन्य धार्मिकस्थलहरुमा पूजा गर्दै अगाडि बढ्ने हुन्छ । यसरी घुम्ने निश्चित मार्ग हुन्छ जुन प्राचिन शहरको सीमा हो ।

एउटा कथाअनुसार स्वर्गका राजा इन्द्रले आफ्नो आमाको लागि पारिजातको फूल (कसै कसैले ‘चथाः स्वां’ पनि भन्ने गर्दछन्) लिन आउँदा नेपालमण्डलको ख्यः केवः भिमसेनस्थान (भिंद्यः) को तलतिरको स्थानमा आएका थिए । उक्त समयमा गथु (मालि)ले देखेर फूल चोर भनी डोरीले बाँधी राख्दछ । यसरी देवराज इन्द्र बाँधिएर पृथ्वी लोकमा नै रहेपछि इन्द्रलाई लिन आमा पृथ्वीमा आएको प्रसंगअनुसार यहां आउदा धान पाक्नका लागि आवश्यक हुस्सु (खसु) दिएर गएको मानिन्छ । यसैले अहिलेको मौसममा विहान र बेलुकी हल्का हुस्सु आउने विश्वास गरिन्छ । यसलाई इन्द्रको आमाको उपहार मानिन्छ । यस उत्सबमा  देखाइने देवी नाचमा सेतो पहिरनमा डाँगी (राक्षसनी) निकालिन्छ ।

देवराज इन्द्र पृथ्वी लोकमा रहँदा उनका आमा दागीं (राक्षसनी)को रुपमा यहाँ आउदा यहाँका मानिसद्वारा मानिसहरुलाई मृत्यू पश्चात् मोक्ष दिलाउनु पर्छ भनी बचन बाधिए पछि मात्र देवराजलाई छोडिएको कथनले पनि यस कुरालाई पुस्टि गर्दछ ।  

यसलाई इन्द्रराजको आमा भेष बदलिएर पृथ्विमा आएको मानिन्छ । यस समयको मौसम पानी पर्न रोकिएको भएपनि घरी घरी बादल लाग्ने, हल्का बर्षा पनि हुने र कहिले घाम लाग्ने हुन्छ । यस मौसममा परेको बर्षालाई इन्द्रराजको आमाले छोराको वियोगमा झारेको आँसु पनि मान्ने गरिन्छ । यसरी परेको बर्षा, बिहान, बेलुकी लागेको हुस्सु र दिउँसो लाग्ने चर्को घाम धान पाक्नका लागि औषधि नै मान्ने गरिन्छ । दशै तिहार सकिएपछि धान पाकिसक्ने हुनाले वाकू थनि अर्थात अन्न भित्राउने कार्य गरी उचित संरक्षणमा भण्डारन गरी अन्नको जोह गरिन्छ । अन्नको सही उत्पादन र सम्रक्षणले नै मानिसहरुलाई बर्ष भरिको लागि अन्नको अभाव नभई सुखी हुने हुनाले ञमाःद्यःसँग यंया पुन्हिमा अन्न मागिन्छ ।

ठाउँ ठाउँमा बाधेर राखिएको देवराज इन्द्र (ञँमा द्यः) को हातमा जनै पूर्णिमामा मानिसहरुले हातमा बाँधिएका जनै बाध्न लाने चलन नेवार समाजमा रहेको कुरा विज्ञहरु बताउनु हुन्छ । यस्तो चलन नेवार समाजमा भए पनि आजभोलि तिहारमा गाईको पुच्छरमा नै बाध्ने चलन छ । जनै गाईको पुच्छरमा बाँधेपछि वैतरणी तर्न सजिलो भई मृत्युपश्चात स्वर्ग जान पाइन्छ भन्ने जनविश्वास रहेको पाइन्छ । देवराज इन्द्र स्वर्गका राजा नै भएको हुँदा सिधै स्वर्ग जान पाइने धारणा हाम्रो पूर्वजहरुको  भए पनि आजभोलि यो चलन पनि लोप भई सकेकै देखिन्छ ।

यस पर्वका अवसारमा विशेष गरी समेबजि खाने पनि गरिन्छ । यही भएर यसलाई स्याः बजि नखः पनि भनिन्छ । यस अवसरमा टोल टोलमा समे सजाएर राखिन्छ र सो समेबजि सार्वजनिक रुपमा बाँडेर खाने गरिन्छ । घर घरमा पनि समे राखेर भोज खाइन्छ । इन्द्रचोकको आजु द्यः (भैरव देवता) अगाडि समे सजाउनुका साथै आजुद्यः को थ्वँ (जाँड) को तेप (घ्याम्पो)मा पंचकार पूजा गरि जाँड (थ्वँ) राखिन्छ । लाय्कु (बसन्तपुर)को श्वेत भैरव (हाथु द्यः) लाई पनि पंचमकार पूजा गरि हाथु हायेकेगु (रक्सी) गरिन्छ ।

ञँलाथ्व एकादशीदेखि बेलुकी पख घर घरमा दलूचा (माटोको झुन्डाएर बत्ती बाल्ने परम्परागत शैलीको भाँडो) मा बत्ती बालेर ञँमाःद्यःलाई समे सहित पूजा गरिन्छ ।

 विभिन्न स्थानहरु (मरुमा मरु सतः नजिकै सिँल्यं सतःको तल गः कुतिको अगाडि, वंघ–इन्द्रचोकको अगाडि,न्यतः–नरदेवीको दबुमा, किलागःको कुनां टोलमा,ज्याथामा) लिंगो उठाएर त्यसको चारकुनामा चारवटा काठको हात्ती राखेर खम्बा गाडि यसको माथि ञँमाःद्यः प्रदशनिको लागि राखिन्छ । ञँमा द्यः सुनको मोलम्बा सहितको हुने गरिन्छ । 

चर्तुदशीको दिनमा कुमारी माजुको रथ तान्न शुरु गरिन्छ । थःने र क्वने गरी दुई दिन रथ तानिन्छ र अन्तिम दिन सो रथ यात्रा किलागल टोलतिर लगिन्छ जसलाई नानिचायाः भनिन्छ । नानिचायाः सुरुदेखिको साँस्कृतिक अभ्यास नभएर शाह वंशीय राजा रणबहादुरको बेलादेखि मात्रै सुरु भएको भनाइ रहेको छ । यसपछि जात्रा सकिन्छ । रथ ल्याउने बाटोको दबूमा द्यः प्याखं (देव देवीका नाच) देखाइरहेको हुन्छ । यसरी नाच भइरहेको स्थानमा रथ पुगेपछि रथ एकछिन रोकाएर कुमारी माजुलाई नाच देखाइन्छ र कुमारी माजुबाट भेटी (पैसा) चढाइन्छ ।  यस अवसरमा घर घरबाट कुमारी माजुलाई पूजा पनि चढाइन्छ । इन्द्रचोकमा रथ पुगे पछि आजू द्यः समूहबाट पूजाको साथै जाँड पनि चढाइन्छ । बसन्तपुर दरवार क्षेत्र (लायकु)मा रथ पुगेपछि पूजाको साथमा रक्सी चढाईन्छ । यसलाई नेपालभाषामा हाथु हायेकेगु भनिन्छ । यस अवसरमा समे र रक्सी बाँडिन्छ । यो प्रसाद खाएमा पेटको रोग पनि निको हुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ ।

नेवार समाजमा समेबजिको विशेष महत्व रहेको हुन्छ र इन्द्रजात्राका अवसरमा समेबजिलाई प्रमुख प्राथमिकता नै दिइएको हुन्छ । जुन जुन क्षेत्रमा कुमारी रथयात्रा सम्पन्न हुन्छ, सो क्षेत्रका नेवारहरु हर्षोल्लास गर्दै समेबजि बाँडेर खाने गर्दछन् । यस दिन घर घरमा साँझ दलूमा बत्ती बाली समेसहित पूजा गर्न सकिएपछि बाहिर आएर समे बाँड्ने गरिन्थ्यो तर अचेल यो चलन हराउन थालेको छ । केटाकेटीहरु ‘ला छकू वयेक समे बजि’ बोलको गीत गाएर समेबजि माग्न आउने परम्परा पनि छ ।

अचेल यसरी गीत गाएर समेबजि माग्न आउने चलन काठमाडौंको मुख्य शहरी भागहरुमा हराउन थालेको छ । तर मान्छेहरुलाई यो गीतको सम्झना भने अझै पनि देख्न पाइन्छ । काठमाडौंको मुख्य भागबाहेक अन्यत्रका नेवार टोलबस्तीमा आफ्नो प्रचलनअनुसारको दिनमा प्रत्येक घरबाट पिखालखुमा बसेर समजेबजि दिने चलन अझै पनि कायम नै छ । र, यस बेला केटाकेटीहरु ‘ला छकू वयेक समेबजि बोलको गीत गाएर समेबजि माग्न हिड्छन् ।

अन्तिम दिन शास्त्रअनुसार राति यःसिँ धालिन्छ र त्यसलाई सेलाएपछि विधिवत् इन्द्रजात्रा सकिएको मानिन्छ ।

नेवार समाजमा प्रचलित विभिन्न चाडहरुमा चथाः एक महत्वपूर्ण चाड हो । दशैंको एक महिनाअगाडि पर्ने यो चाडलाई सानो  दशैं पनि भन्ने गरिन्छ र साथसाथै यो दिनमा पानी प-यो भने दशैंमा पनि पानी पर्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ ।  यो चाड राम्ररी मनाउन सके दशैं पनि राम्रो गरी मनाउन पाउने जनविश्वास रहेको हुनाले यसलाई सकभर राम्ररी मनाउने गरिन्छ । गुँला सकिएको चौथो दिनमा अर्थात चौथिको दिनमा यो चाड मनाइन्छ । चौथिको दिनमा मनाइने चाड भएको हुनाले पनि यस चाडलाई चथाः भनिएको हो ।

नेवारहरु जून सुकै जात्रा, चाडपर्व वा संस्कारजन्य कर्महरु गर्दा विशेष पूजा गर्दछन् । चथाः पनि दशैं आउन लागेको शु–सन्देशमा मनाइने चाड भएको हुनाले यस चाडलाई पनि दशैं सरह महत्वका साथ मनाइन्छ । यस  दिन आगंद्यः ( देवता), दिगुद्यः (कूल देवता) लाई चथाःस्वां (करवीरको फूल), मोहनि (दशै) को मोहनिस्वां र लक्ष्मी पूजाको लक्ष्मीस्वा (फूल) चढाएर पूजा गरी भोज खाने गरिन्छ । यस दिन चथाःद्यःको चा (रात्री) पूजा हुने भएको हुनाले रातमा मात्र भोज खाने गरिन्छ ।

नेवार समाजसँग सम्बन्धित जुनसुकै जात्रापर्व मनाउनु केही दिन अगाडि नै उक्त पर्व आउन लागेको उपलक्ष्यमा जात्रापर्वसंग सम्बन्धित देवताहरुको पूजा गरी आमन्त्रित गर्नुका साथै यदि गुथि वा व्यक्तिहरु सम्बन्धित छन् भने ती व्यक्तिहरुलाई पनि आमन्त्रित गरी सानो पूजा गरी भोज खाने चलन छ ।

 आजभोलि नेवारहरु चथाः देवताको रुपमा कमलको पातमा गणेश र चन्द्रमा राखेर पूजा गर्नुका साथै गणेशलाई चन्द्रमाको दोष लागेको कथनको आधारमा पूजा गर्ने गर्दछन् तर वास्तवमा चथाःद्यः भनेको इन्द्र देवता (खुँद्यः) हो ।

देवराज इन्द्रले स्वर्ग लोकमा नभएको फूल चोर्न आएको कथनअनुसार यस दिन देवराज इन्द्र रातको प्रहरमा फूल चोर्न आउदाँ समातिएको हुँदा उनको जात्रास्वरुप  इन्द्रजात्रामा जात्रा मनाइने गरिन्छ । 

चथाःद्यःलाई रातको समयमा मात्र पूजा गरिन्छ । रातमा शहर सुनसान भएपछि जब कुकुरहरु भुक्न थाल्छन्, तब मानिसहरु भन्न थाल्छन् ‘कुकूरहरु भुक्न थाले “चोर आयो कि के  हो ?” । यस्तो भन्नुको आशय रातको प्रहरमा जव कुकूरहरु भुक्न थाल्छन् तव चोर आएको माने झैं चथाःद्यः को आगमन पनि रातको प्रहरमा मात्र हुने विश्वासमा रातमा सबै घरमा आइसकेपछि कुकूरहरुले भुक्न थालेपछि मात्र चथाःद्यःको पूजा गर्नु पर्छ भनिएको हो । चोरलाई मिठो मिठो खुवाउन हुदैन चोर पल्किन्छ भनी यस दिन चथाःद्यःलाई काँचो लप्सि, तर्रो नासपाती, काँचो अदुवा, हरियो खुर्सानी, बस्पति पु (आरुको बियाँ) को साथमा भुटेको गहुँ, भटमास, मकै, केराउ आदि चढाइन्छ । यसरी अमिलो र तर्रो फलफूलले मुखको स्वाद बिगारेर दाँत कुँडेपछि टोक्न गा-हो हुने गरी भुटेको गेडागुडी चढाएर चोरलाई भगाउन खोजिएको अभिप्राय हो । यस दिन चन्द्रमालाई हेर्न हुँदैन भनिन्छ तर वास्तवमा चन्द्रमालाई हेर्न हुदैन भनिएको नभई चथाःद्यः (इन्द्र) लाई देखिएला भनि यस्तो भनिएको हो किनभने चोरलाई हेर्न हुँदैन वा चोर समातिएको ठाउँमा गयो भने चोर दोष लाग्छ भन्ने गरिएको हुदाँ यस्तो भनिएको हो ।

चथाःद्यः पूजा गर्दा सुकुन्दा बालेर कमलको पात (पला लप्ते) राखी त्यसमा पूजा गरिन्छ । पला लप्तेमा चन्द्रमाको मूर्ति अथवा प्रतिक बनाएर पूजा गर्नुको अभिप्राय रातको प्रतीक हो । चथाःद्यःलाई चढाउनको लागि मानिसहरुले आफ्नो शरीरमा खुर्सानी वा अन्य फलफूल सबैले देख्ने गरी दिनभर झुन्डाएर राख्ने गरिन्छ । दिन भरि सबैले देख्ने गरी झुन्डाएको वस्तुलाई चढाइन्छ । परिवारका सबै मिलेर पूजा गरिसकेपछि समे, प्रसाद, बस्पति पुसहित मकै भटमास प्रसाद खाएर यो चाड मानाइने गरिन्छ ।

काठमाडौं, २४ भदौ । भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिनमा मनाइने हरितालिका तीज पर्व आज महादेवको पूजा आराधना गरी हिन्दु महिलाहरूले मनाउँँदैछन् । हिन्दु ब्राम्हण क्षेत्री समुदायका महिलाहरूले मनाउने चाड भए पनि पछिल्लो समय अन्य समुदायका महिला पनि यो चाड मनाउन तथा चाडमा रमाउन थालेका छन् ।
परम्परागत रुपमा भाद्र शुक्ल द्वितीयादेखि पञ्चमीसम्म चार दिन मनाइने यस चाडको आज विशेष दिन मानिन्छ । आजको दिन महिलाहरू व्रत बसी शिव पार्वतीको पूजा, उपासना गरेमा सुख, शान्ति र कल्याण प्राप्ति हुने धार्मिक विश्वास गर्दछन् ।
धार्मिक विश्वास अनुसार पार्वतीले तपस्या गरेपछि महादेव पति पाउने बरदान पाएकी थिइन् । तर पिता हिमालयले पार्वतीको इच्छा विपरीत विष्णुसित विवाह गरिदिन खोजेपछि साथीहरूलाई आफ्नो समस्या सुनाइन् ।
पार्वती समस्यामा परेको थाहा पाएपछि उनका साथीहरूले हरण गरेर लगी कसैले नदेख्ने ठाउँमा लुकाए । साथीहरूले लुकाएकै ठाउँमा पार्वतीले निराहार व्रत गरी महादेवलाई पतिका रुपमा प्राप्त गरिन् ।
पार्वती साथीहरूद्वारा हरण भएको दिन भाद्र शुक्ल तृतीयाको दिन भएकाले त्यही समयदेखि हरितालिका तीजको व्रत लिने प्रचलन शुरु भएको मानिन्छ । सत्ययुगमा आजैको दिन निराहार व्रत बसी पार्वतीले महादेव श्रीमान पाएकीले आजको दिनमा व्रत बस्दा मनोकामना पूरा हुने विश्वास छ ।
आजको दिन पानी पनि नखाई ब्रतबस्नु पर्छ भन्ने मान्यताले यसलाई कठिनतम ब्रत मध्येको मानिन्छ । ब्रत बसेर महिलाहरू नजिकैको शिवालयमा पूजाआजाका लागि जाने गर्दछन् । अघिल्लो वर्ष कोविड १९को संक्रमणका कारण पशुपति तथा मन्दिरहरू खुलेनन् भने आज पनि पशुपति नखुले पनि महिलाहरू बाहिरै पूजा गरेर फर्किदै आएका छन् । पशुपतिनाथ लगायत मुख्य मन्दिर बैशाख १५ यता बन्द छन् । पूजा गरेपछि मन्दिर परिसरमैं नाच गान गरेर रमाएर बस्ने महिलाहरू तथा पुरुष जमात पनि यो वर्ष छैनन् ।
स्वास्थ्य समस्यालाई ध्यानमा राखेर आजकल कतिपय महिलाहरू जलाहार, फलाहार गरी ब्रतबस्ने गरेका छन् । पछिल्लो समय चिकित्सकले आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल गरेर मात्र व्रत बस्न आग्रह गर्दै आएका छन् ।

यसैबीच, वागमती प्रदेशका मुख्यमन्त्री अष्टलक्ष्मी शाक्यले तीजको शुभकामना दिँदै कोभिड १९ संक्रमण जोखिमबाट जोगिनका लागि सरकारले निर्धारण गरेको जनस्वास्थ्य मापदण्ड पालना गर्दै मौलिक संस्कृति तथा परम्परालाई संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्न अपील गरेकी छन् ।
मुख्यमन्त्री शाक्यबाट तीजको अवसरमा जारी गरिएको शुभकामना सन्देशमा भनिएको छ, ‘तीजले नेपाली महिलाहरूलाई समाजमा विद्यमान लैंगिक विभेद, जातीय विभेद लगायत सबै प्रकारका असमानताहरूको अन्त्य गर्दै समतामूलक प्रगतिशील समाजको निर्माणतर्फ अग्रसर हुन उतप्रेरित गर्न सकोस् भन्ने शुभेच्छा व्यक्त गर्दछु ।’
शुभकामना सन्देशमा अगाडि भनिएको छ, ‘यस्ता सांस्कृतिक पर्वहरूले सबै नेपालीहरूको बीचमा विविधतामा एकता, धामिक सहिष्णुता, पारिवारिक मिलन तथा सामाजिक सद्भाव कायम गर्न सहयोग पुर्‍याइरहेका हुन्छन् भन्ने मेरो विश्वास छ । तीजको मौलिकतालाई कायम राख्दै यसको सांस्कृतिक महत्वको जगेर्ना गर्न यो पर्व मनाउने सन्दर्भमा देखिने गरेको खर्चिलोपनलाई हटाउँदै जानु अति आवश्यक रहेको छ ।’
गत वर्ष घर तथा घरको आंगनीमा मात्र सीमित भएको तीज यो वर्ष भने केही महिलाहरूले सामुहिक रुपमा दर खानुकासाथै थोरै संख्यामा भए पनि मन्दिर गएको देख्न सकिन्छ ।

तीज मूलतः महिलाकाे पर्व हाे । त्यसमा पनि विशेषतः नेपालको पहाडी क्षेत्रमा रहेका हिन्दू महिलासँग सम्बन्धित छ । लोकप्रियताको विकास क्रममा अहिले यो पहाडी क्षेत्रमा मात्रै सीमित नभई अन्यत्र भूभागमा पनि फैलिन थालेको छ र राष्ट्रिय पर्व नै पनि भन्न थालिएको छ । सीमित क्षेत्र र समुदायमा प्रचलित याे सांस्कृतिक पर्व अब विस्तार हुने क्रममा पुरूषसम्म अाइपुगेकाे उल्लेखनीय पक्ष हाे ।

महिलासँग सम्वन्धित पर्व भएपनि अचेल पुरुषहरुकाे सहभागिता पाइनुले नेपाली समाजले उद्दार दृष्टिकाेण अवलम्बन गर्न थालेकाे संकेत हाे । तर तीजकाे मुख्य पक्ष ब्रत भएपनि पुरूषहरू ब्रत बस्न गरेकाे पाइँदैन । घर परिवारमा व्रत बस्नेलाइ सघाउने, सकारात्मक हुने तथा रमाइलाेमा रमाइदिने गरेकाे पाइन्छ । तीजकाे प्रमुख विशेषता नाचगान हाेइन तर तीजकाे अवसरमा नाचगान स्वतः हुनपुग्छ । घरमा हाेस् वा घरबाहिर नाचगान चल्छ । पुरुषहरुकाे सहभागिता नाचगानमा नै हुने गरेकाे पाइन्छ ।

तस्वीर/आलेख : बसन्त महर्जन

नेपालमा मनाइने प्रमुख चाडहरूमध्ये हरितालिका तीज पनि एक हो । यो पर्व भाद्र शुक्लपक्षको तृतीयाको दिनमामनाइन्छ । भाद्रपक्षको चतुर्थीलाई गणेश चतुर्थीको रुपमा मनाइन्छ भने त्यसलगत्तै आउने पञ्चमीलाई ऋषि पञ्चमीको रूपमा हिन्दु महिलाहरू्द्वारा विशेष उल्लासका साथमनाइन्छ । समाजमा प्रचलित व्यावहारिक प्रचलनका अनुसार तीजकै प्याकेज पर्वको रूपमै ऋषिपञ्चमीलाई पनि मनाईन्छ । दुबै पर्वहरूमा व्रत नाचगानका साथ सम्पन्न गरिन्छ । 

हिन्दू नारीहरूको सबभन्दा कडा व्रतका रूपमा चिनिने तीज भने विशेष गरेर विवाहित महिलाहरूले आफ्ना पतिको दीर्घायूको कामनाका साथ तथा अविवाहित महिलाहरूले योग्य तथा इच्छ्याइएको पतिको प्राप्तिका लागि बस्ने प्रचलन रहेको पाइन्छ । तीजका ब्रतालु महिलाहरू सो व्रतको अवधिभर दिनभर पानी समेत नपिई उपवास बस्ने गर्दछन् ।

यस पर्वको खास विशेषताहरुमा महिलाहरू पूजाअर्चना बाहेक आफ्ना साथी सँगीहरू प्रतिको लगाव दर्शाउने अवसरसमेत रहेको पाइन्छ । यस पर्वको खास अर्थ नै हरतालिका अर्थात् पार्वतीकी सखीहरूले उनलाई आफ्नो इच्छाविपरित हुनगएको विवाह रोक्नकालागि घनघोर जङ्गलमा लुकाएको हुनाले ‘हरत’ अर्थात हरण गर्नु र ‘आलिका’ अर्थात साथी, सँगी भन्ने हुन्छ ।

तीजमा माइत जाने प्रचलन

पौराणिक पृष्टभूमिको आडमा टिकेको र विश्वव्यापी हिन्दुहरुले मनाउने यो पर्व भएपनि नेपालमा यसलाई माइतजाने पर्वको रूपमा पनि लिइन्छ । संगीतमय यो पर्वमा गुञ्जने कतिपय गीतहरुमा माईत जान नपाएको र माइतबाट कोही लिन नआएको गुनासो व्यक्त भएबाट पनि यसको पुष्टि हुनपुग्दछ । वास्तवमा पौराणिक कथाका आधारबाट हेर्ने हो भने यो पार्वतीलाई अनिच्छित विवाह हुनबाट रोक्नको लागि साथीहरूले दिएको योगदानको सम्मानमा यो पर्वमनाइने भएकोले यसका लागि साथीहरूसँगै मिलिजुली पर्व मनाउनु पर्ने हुन्छ । महिलाको असल साथीहरू भने माइती अर्थात् आफ्नो बाल्यकालका स्थानमा नै हुने भएकोले कालान्तरमा माइत जाने प्रचलनको रूपमा विकाश हुँदै गएको भन्न मिल्दछ । यसमा हाम्रो भौगोलिक अवस्थितिको पनि ठुलो हात रहेको पाइन्छ । 

सङ्गीतको चाड

पौराणिक कथाअनुसार यो व्रत बस्ने महिलाहरुले दिनभर निर्जल, निराहार रहने र रातभर भजन, किर्तनका साथजाग्राम बस्ने नियम रहेको भएपनि नेपालमा माइतमा भेला भएका चेलीहरू सबै एकत्रित भएर लोक लयमा आफ्ना पीर, बेदना, खुसीआदिलाई व्यक्तगर्दै मनाउने प्रचलन रहेको पाइन्छ । तीजलाई लक्षित गरेर कलाकारहरूमा तीज सङ्गीतको एल्बम निकाल्ने होडबाजी नै चल्ने गरेको पनि पाइन्छ । नेपालभरि नै तीज आउनुभन्दा धेरै पहिलेदेखि नै चेलिबेटीहरू जम्मा भएर तीजको रहर आयो वरिलै…. भन्दै तीजको भाखामा नाचगान गर्ने परम्परा रहेको पाइन्छ । अझ विशेष उल्लेख्य कुरा के छ भने हिन्दु धर्मावलम्बी भन्दा बाहेकका अन्य समुदायका महिलाहरू पनि हिन्दु महिलाहरुका साथमा समान रूपमा नाचगानमा सङ्लग्न हुन्छन् । तीजको व्रत बसेर पुजाआजा नगर्ने समुदायका महिलाहरू पनि मिलिजुली नाचगान गरेर यो पर्व मनाउन साथभने दिने प्रचलन रहेको पाइन्छ ।

दर खाने विकृति

दरखाने प्रचलन र माइत जाने प्रचलन वास्तवमा एक अर्काका पुरकजस्तो देखिन्छन् । यसको व्रतसँग कुनै विशेष साइनो देखिदैन । माइत आएकी चेलीलाई मामा, काका, फूपू आदिले आ–आफ्ना घरमा बोलाएर केही खुवाउने अधिकाँश गाउँघरमा रहेको प्रचलन वास्तवमा एक विकृतिकै रुपमा देशभर फैलिसकेको छ । दरको नाममा ठूलाठूला र महङ्गा होटलहरूमा सुरापानका साथ डिनर गर्ने, महङ्गा पोसाकहरू र जिउभरी छोप्ने गरी गहनाहरू गाएर प्रदर्शन गर्ने प्रचलन बढ्दै गएको छ । यद्यपी हिन्दु महिलाहरूले बस्ने व्रतहरू मध्यमा कडा व्रत भएकोले व्रतका दिन कुनै शारिरीक कमजोरी नहोस् भनि सो व्रतको अघिल्लो रात केही अवेरसम्म खानपान गरेर बस्ने प्रचलन भने नेपालीहरूको पुरानै प्रचलन हो ।

राताम्य पहिरण र पूजाअर्चना

तीजको दिनमा पशुपतिनाथलगायत देशभरिका शिव मन्दिरहरूमा महिलाहरूको घुइचो लाग्ने गर्दछ । यस दिन यी मन्दिरपरिशर राताम्य रङ्ले छोपिएजस्तै लाग्दछ । महिलाहरूले यस दिन लगाउने पोशाकमा रातोलाई प्रशय दिने गरेको स्पट देखिन्छ । आफू पतिव्रता देखाउन सौभाग्यको प्रतीकका रूपमा यसरी रातो सारीमा सजिएर सौभाग्यका प्रतीक गरगहनाहरूमा समेत सजिने प्रचलन रहेको छ । तर पौराणिक व्रत विधानमा भने यस्तो रातो सौभाग्य वस्त्रभन्दा पनि नुहाई धुवाई गरेर स्वच्छ वस्त्र धारण गरेर पुजाअर्चना गर्नु पर्ने भनिएको पाइन्छ । तर नेपालमा पुजा अर्चना गर्दा गरगहनाको प्रदर्शन गर्ने प्रचलन वढ्दै जादाँ गरगहनाहरू हराउने समस्या पनि बढिरहेको देखिन्छ ।

तीज सम्बन्धीपौराणिककथा तीज व्रतसम्बन्धी कथा श्री स्वस्थानी व्रतकथामा आउने एक प्रसङ्ग नै हो जो यस प्रकारको छ –

हिमालयपुत्री पार्वतीले शिवलाई पति रूपमा प्राप्त गर्नका लागि कडा तपस्या गर्ने गर्थिन् । तर यसै समय नारद हिमालयका समक्ष गएर भगवान विष्णुले हिमालयकी कन्याविवाह गर्न चाहेको कुरा व्यक्त गरे । नारदको कुरालाई पार्वतीका पिता हिमालय राजले स्वीकार गरे । यसरी पार्वती र भगवान् विष्णुको विवाह निश्चित गरियो । शिवको तपस्यामा लीन पार्वतीले जब यो कुरा थाहा पाइन्  । उनलाई अत्यन्त दुख भयो र सन्ताप गर्न लागिन् । यसरी दुःख तथा सन्तापका कारण जव पावतीकी सखीले उनलाई सोधिन तव पार्वतीले भनिन्– यता म शिवलाई पति रूपमा पाउनका लागि तपस्या गरिरहेको छु उता मेरा पिताले मेरो विवाह भगवान विष्णुसँग गरिदिन लागेका छन् । हे साथी मेरो सहायता गर यन्यथा म आफ्नो प्राण त्यागिदिनेछु । यस्तोमा पार्वतीकी सखीले भनिन्– चिन्ता नगर म तिमीलाई यस्तो घना बनमा लिएर जानेछु कि तिम्रो पिताले तिमीलाई भेट्न सक्ने छैनन् । यसप्रकार सखीले पार्वतीलाई लिएर घना जङ्गलमा लुकाइ दिइन् । यता हिमालयले यत्रतत्र खोज खबर गरे तर भेट्टाउन सकेनन् । विष्णुलाई कन्या दिने बचन भङ्ग भएको पीरमामुर्छित भए । 

यता आफ्नी सखीका साथ पार्वती एक गुफामा शिवका नामको तपस्या लीन रहिन् । भाद्र मासको शुक्लपक्षको तृतीय तिथिमा उपवास गरेर उनले शिव लिङ्गको पुजा तथा भजन किर्तनका साथ रात्री जागरण पनि गरिन् ।

यसरी पार्वतीको तपस्याबाट शिव प्रशन्न भएर पार्वतीको पूजा स्थलमा दर्शन दिनपुगे । यसरी शिवले पार्वतीलाई आफ्नी अर्धाङ्गीनीका रूपमा स्वीकार गरे । शिवको स्विकारोक्ति पछि जब हिमालय उस स्थानमा आइपुगे । पार्वतीले आफू लुक्नु परेको कारण र आफ्नो इच्छा वताएपछि हिमालयराजले पार्वतीको विवाह शिवसँग शास्त्रविधिअनुसार गरिदिए । अतः यस दिन जुन स्त्रीले यस व्रतलाई परम श्रद्धाले गर्नेछन् उनीहरुको सौभाग्य अटल रहनेछ । जसप्रकार शिव र पार्वतीको जोडी रहेको छ उसप्रकार सबैको जोडी कायम रहोस् ।

आजको चुनौती

विसङ्गती र विकृतिहरूको बढ्दो प्रभावका वावजूद पनि तीज एक राष्ट्रिय महत्वको पर्व हो । तर आजको एक्काइसौ सताव्दीमा पतिको आरोग्यताको सट्टामा महिला सशक्तिकरण तथा सौहार्दताका रूपमा यस पर्वलाई रूपान्तर गरेर लैजाने चुनौति भने आजका महिलाहरूको काँधमा रहेको छ । त्यसै गरी नेपालमा मौलाएको मौलिक साङ्गीतिक तीज माहौललाई आधुनिकताको जामा नपहि¥याई केबल कुरितीलाई चिर्ने बाटोमा मात्र हिडाउन सके आउने पूस्तालाई आफ्ना साँस्कृतिक पर्व तथा परम्पराहरुमाथि गर्व गर्न बाटो खुल्ने छ । तीजपर्वको उपलक्ष्यमा समस्त महिलाहरूमा हार्दिक मङ्गलमय शुभकामना !

काठमाडौं, १८ भदौ । कोभिड-१९ महामारीका कारण पर्यटन क्षेत्र तुलनात्मक रुपमा सबैभन्दा बढी प्रभावित भएको नेपाल राष्ट्र बैंक आर्थिक अनुसन्धान विभागले सार्वजनिक गरेको वागमती प्रदेशको प्रादेशिक आर्थिक गतिविधि अध्यययन प्रतिवेदनले बताएको छ ।

प्रतिवेदनमा सेवा क्षेत्र अन्तर्गत रहेको पर्यटन व्यवसाय नराम्ररी खस्केको उल्लेख छ । प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘विश्वव्यापी महामारीको रुपमा फैलिएको कोभिड १९ को पहिलो लहरको कारणले समीक्षा अवधिमा यस प्रदेशमा पर्यटक आगमन संख्या ९७.४ प्रतिशतले कमी आई १६ हजार ३ सय २७ हुन आएको छ । गत वर्षको सोही अवधिमा पर्यटक आगमन संख्या ६ लाख २३ हजार ५ सय ३३ रहेको थियो ।’

प्रतिवेदनले कोभिड—१९ महामारीले अति प्रभावित पर्यटन र यातायात क्षेत्रको पुनरुत्थान गर्नु, कोभिड —१९ लगायत अन्य संक्रामक रोगको उपचार क्षमता अभिवृद्धि गरी स्वास्थ्य जोखिम न्यूनीकरण गर्न सार्वजनिक स्वास्थ्य क्षेत्रको क्षमता अभिवृद्धि गर्नुलाई चुनौतिका रुपमा लिएको छ । यस्तै, यस प्रदेशभित्र काठमाण्डौ उपत्यका, चितवनको सौराहा, स्याफ्रुबेशी, हेलम्वुलगायतका पर्यटकीय क्षेत्र भएकोले पर्यटन पूर्वाधारमा लगानी गरी पर्यटनको विकास गर्न सकिने अधिक सम्भावना रहेको पनि उल्लेख गरेको छ ।

नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन, २०५८ को दफा १२ अनुसार बैङ्कले मूल्य स्थिरता, शोधनान्तर स्थिति, समष्टिगत अर्थतन्त्र, वित्तीय बजारको अवस्था, मुद्रा प्रदाय तथा विदेशी विनिमय जस्ता विषयमा अध्ययन गर्ने, तथ्याङ्क संकलन/प्रशोधन/विश्लेषण गर्ने र नीति निर्माण गर्ने कार्य गर्दछ । सोही ऐनको दफा १० को उपदफा ३ अनुसार नेपाल सरकार, सार्वजनिक निकाय तथा निजी क्षेत्रले यस बैङ्कलाई आर्थिक तथा वित्तीय विषयमा आवश्यक तथ्याङ्क उपलब्ध गराउनु पर्ने कानुनी व्यवस्था रहेको छ ।

मुलुकको शासकीय स्वरुप संघीय संरचनामा रुपान्तरण भएपश्चात् केन्द्रीय बैंकको भूमिकालाई थप प्रभावकारी बनाउन २०७६/२०७७ देखि ७७ वटै जिल्लाहरुलाई समेटी आर्थिक गतिविधि अध्ययन प्रतिवेदन तयार गर्न थालिएको बैंकले जनाएको छ । कार्यक्षेत्र विस्तारसँगै आर्थिक गतिविधि अध्ययन एवम् प्रतिवेदन प्रकाशन सम्बन्धी कार्यलाई व्यवस्थित गर्न अवलम्बन गरिएको मार्गदर्शनमा समसामयिक संशोधन गरी “नेपाल राष्ट्र बैंक आर्थिक गतिविधि अध्ययन मार्गदर्शन, २०७६” कार्यान्वयनमा ल्याएको र उक्त मार्गदर्शन अनुसार बागमती प्रदेशका १३ वटै जिल्लाहरु (काठमाडौं, मकवानपुर, ललितपुर, भक्तपुर, नुवाकोट, रसुवा, धादिङ्ग, काभ्रेपलाञ्चोक, सिन्धुपाल्चोक, सिन्धुली, दोलखा, रामेछाप र चितवन) को समग्र आर्थिक तथा वित्तीय अवस्थालाई समेटी प्रतिवेदन तयार तथा सार्वजनिक गरिएको बैंकले जनाएको छ ।स्थलगत सर्वेक्षणका माध्यमबाट कृषि, उद्योग, सेवा, पूर्वाधार विकास लगायतका अर्थतन्त्रका प्रमुख क्षेत्रहरुको आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को अर्ध-वार्षिक तथ्याङ्क जिल्लागत रुपमा संकलन/प्रशोधन गरी प्रतिवेदन तयार पारिएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

जिल्लास्थित विभिन्न सरकारी कार्यालय, क्षेत्रीय निर्देशनालय एवम् सम्बन्धित परियोजना/उद्योग प्रतिष्ठानबाट प्राप्त तथ्याङ्कका आधारमा जिल्लागत तथा प्रदेशको समग्र अवस्था प्रतिवेदनमा प्रस्तुत गरिएको छ भने सरोकारवाला निकाय/व्यक्ति तथा विषय विज्ञसँगको अन्तरक्रिया एवम् सर्वेक्षणकर्ताको विश्लेषण समेतका आधारमा क्षेत्रगत समस्या/चुनौती तथा बाँकी अवधिको परिदृश्य चित्रण गरिएको बैंकले जनाएको छ ।

काठमाडाैं, १७ भदाै । फ़्रेण्ड्स सर्भिस काउन्सिल नेपालले महालक्ष्मी नगर पालिका भित्रका १० वटा वडा कार्यालयहरू संगको सहकार्य र समन्वय तथा वल्ड जे वीस रिलिफ संस्था युकेको साझेदारीमा नगर पालिकाका विभिन्न स्वास्थ्य संस्थाहरूलाइ स्वास्थ्य सामग्री वितरण गरेकाे छ ।

महालक्ष्मी नगर पालिकाभित्र कोभिड-१९ प्रतिकार्य परियोजना अन्तर्गत कोभिड-१९ को  आपतकालिन समयमा सहयोग पुग्न सकोस भन्ने उद्देश्यले महालक्ष्मी नगर पालिका अन्तर्गतका विभिन्न स्वास्थ्य संस्थाहरूलाइ अक्सिजन, मास्क, सेनिटाइजर, हात धुने साबुन, वइट मेशिन, अक्सीमिटर, वि पी सेट, फेस सिल्ड, नेवुलाइजर, फिटल डपर, सर्जिक मास्क लगाएत २३ प्रकारका मेडिकल सामाग्रीहरू एक समारोहका वीच हस्तान्तरण भयाे । वागमती प्रदेशका सांसद माधव पौडेलले नगर पालिकाका मेयर रामेश्वर श्रेष्ठ र उपमेयर निर्मला थापा लाइ  ५ लाख ५० हज़ार रूपैया बराबरको सामाग्रीहरू हस्तान्तरण गरेका थिए ।  

यस अघि संस्कोथाले काेविड-१९ बाट प्रभावित अति विपन्न, अपागंता भएका, सुत्केरी, गर्भवती, एकल महिला, जेष्ठ नागरिकहरू र कोभिड-१९ का कारण रोज़गार गुमाएका गरि २२५ जनालाइ राहत स्वरूप १ महिना सम्मको लागि पुग्ने खाध्यन्न सहयोग गरेकाे थियाे ।  

संस्थाले महालक्ष्मी नगर पालिका भित्र १० जना स्वयंसेवक परिचालन गरि कोभिड-१९ बाट प्रभावित समुदायको विवरण संकलन, कोवो सफ्टवयर प्रयोग गरि आवश्यकता पहिचाहन र सुरक्षित रहने उपायहरूको बारेमा सचेतना अभिवृद्दि गर्ने उद्देश्यले विभिन्न जनचेतना मुलक कार्यक्रमहरू संचालन गर्दै आइरहेको छ ।संस्थाले विभिन्न सार्वजनिक स्थलहरूमा हेल्प डेस्क, नगर भित्र विभिन्न क्षेत्रहरूमा माइकिंग गर्ने, समुहमा छलफल, घर घरमा भ्रमण गर्ने , नगर पालिका भित्र विभिन्न वडाहरूमा  संचालन भएको खोप कार्यक्रमहरूको बारेमा गाउँ घरमा सूचना प्रवाह गर्ने, खोप लगाउनको लागि अभिप्रेरित गर्ने, खोप केन्द्रहरूमा स्वयंसेवकहरू मार्फ़त सहयोग गर्ने काम गर्दै अाइरहेको छ । 

काठमाडौं, १५ भदौ । राष्ट्रिय पुस्तकालयलाई अधिकांश देशमा गौरवका रुपमा लिने गरिन्छ तर नेपालको सन्दर्भमा राष्ट्रिय पुस्तकालयको भवन एउटा सकसको विषय बनेको छ । जमल, काठमाडौंमा बनाउन संसदबाट निणर्य भइसक्दा पनि व्यावसायिक स्वार्थका कारण अलपत्र परेको भवन यथासक्य छिटो बनाउनुपर्ने पुस्तकालयसम्वद्ध पदाधिकारीहरूले माग गरेका छन् ।

चौधौं पुस्तकालय दिवसका सन्दर्भमा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयको आयोजनामा भएको भर्चुअल कार्यक्रममा यथाशक्य छिटो बनाउनुपर्ने माग गरिएको हो । ‘सबल समाजको आधारः सार्वजनिक पुस्तकालयको विकास र बिस्तार’ नारासहित मनाइएको कार्यक्रममा
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयका शिक्षा सचिव, रामप्रसाद थपलियाले जमलको राष्ट्रिय पुस्तकालयको भवन निर्माणको लागि संसदले निणर्य गरिसकेकोले प्रयासरत रहेको बताए । कार्यक्रममा थपलियाले कोविडको चुनौतिलाई अवसरमा बदल्नु पर्ने उल्लेख गर्दै नेपालमा पुस्तकको प्रयोग कम हुने गरेकोले पुस्तकालय अभियानलाई विस्तार गर्नुपर्ने बताए ।

सचिव थपलियाले संसदमा विचाराधिन पुस्तक नीति अगाडि बढ्ने अपेक्षा गर्दै होटलहरुमा पनि पुस्तक पढ्ने वातावरण निर्माण तयार हुनुपर्ने बताए । सचिव थपलियाको कथन छ, विदेशमा होटलमा पनि पुस्तक हुन्छ तर हाम्रो सन्दर्भमा भन्नुपर्दा मुलुक मदिरालयजस्तो देखिन्छ । तर नेपालमा यसको वातावरण बन्दैछ, पुस्तकालय अभियानलाई विस्तार गर्नुपर्नेछ ।’ पुस्तकालय परिवर्तनको संवाहक, ज्ञानको भण्डार भएकोले जति धेरै पुस्तकालय हुन्छ, त्यो देशको अवस्था त्यति नै सुदृढ भएको मानिन्छ ।

कार्यक्रममा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयका विज्ञान प्रविधि सचिव सुरेश आचार्यले अबको दिन पुस्तकालयलाई डिजिटल नगरी सुखै नभएको उल्लेख गर्दै प्रविधिको प्रयोग गर्न पाए समय वचत, धेरै पुस्तक संकलन गर्न सजिलो, पाठकहरु बढ्ने विचार व्यक्त गरे । सचिव आचार्यका अनुसार पुस्तकालय डिजिटल भए, समयको मागअनुसार विद्यार्थीलाई आइसिटी लाइब्रेरी भएको खण्डमा विद्यार्थीले घरमैं बसी बसी प्रयोग गर्न सक्ने हुँदा कार्ययोजना यतातिर मुखरित गर्न सकिन्छ ।

सचिव आचार्यले ‘जमलमा अत्याधुनिक राष्ट्रिय गौरवको योजनाको रुपमा पुस्तकालयको रुपमा परिकल्पना गरेका थियौं’ भन्दै जिल्ला, स्थानीय तह, प्रदेशमा सार्वजनिक पुस्तकालय छ भन्ने कुरा मापन गर्ने आधार पुस्तकालय रहेको उल्लेख गरे । कोविडको महामारीका कारण डिजिटल रुपमा कार्यक्रमक गरेर भए पनि १४ औं पुस्तकालय दिवस मनाइएकोमा खुशी व्यक्त गरे ।

कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि तथा पूर्व मन्त्री गणेश शाहले हरेक देशको पहिचान नै राष्ट्रिय पुस्तकालय भएकोले जमलमा अवरुद्ध परेको लाइब्रेरीका लागि समस्या फुकाईदिन समग्र पुस्तकालय क्षेत्रका तर्फबाट प्रधानमन्त्री तथा हाम्रा नेताहरुलाई ध्यानकर्षण गराउनु पर्ने बताए । शाहका अनुसार संसार जतिसुकै डिजिटल्ली गए पनि भौतिक लाइब्रेरीमा गए पछि मनोबैज्ञानिक असर गर्ने, पुस्तकालयमा जाँदा शान्ति पाउँने, ज्ञान पाउँने, बहुतर्फी फाइदा पाउने, सम्मान प्राप्त हुने हुँदा भौतिक पुस्तकालयको छुट्टै महत्व हुन्छ । त्यसैले पनि राष्ट्रिय पुस्तकालय निर्माणमा सकेजति सबैले प्रयास गर्न आव्हान गर्दै शाहले भने, निकट भविष्यमा निर्वाचन आउँदैछ, घोषणा पत्रमा सार्वजनिक लाइब्रेरीको लागि व्यवस्थाको लागि घोषणा गर्ने, भौतिक रुपमा अहिले नै लाग्नको लागि अहिले नै अभियान शुरु गरिनुपर्छ ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयका सहलाइब्रेरियन विना वैद्यका अनुसार पुस्तकालयको विकास नगरी समाजको विकास हुन सक्दैन । आधुनिकिकरणका लागि डिजिटल लाइब्रेरी बनाउन अत्यन्त जरुरी भएको छ । यसमा स्थानीय निकाय, सकारको विशेष पहल हुनु पर्छ । जमलको जग्गालाई यथाशिघ्र राष्ट्रिय लाइब्रेरी बनाउन पहल गर्न अनुरोध गर्दैै सन् २०१५ सालको भुकम्पपछि बचाएर बोरामा थन्क्याएका पुस्तकको डिजिटलाइजेशन गरी अहिलको जस्तो महामारीमा घरमैं बसेर लाईब्रेरीको प्रयोग गर्नु पर्ने वैद्यको अनुरोध थियो । साथै वैद्यले कार्यक्रममा
राष्ट्रिय पुस्तक नीतिपारित गर्नु पर्ने, लाइब्रेरियनहरुको लागि विदेशमा एक्सपोजर भिजिटको व्यवस्था गर्नुपर्ने, पुस्तकालयसम्बन्धी जर्नलहरुको प्रकाशन गर्नुपर्ने, विद्युतीय लाइब्रेरी बनाउन, स्थनीय निकायमा व्यवस्था गर्न पर्ने विचार व्यक्त गरेकी थिइन् ।

वि.सं. १८७९ मा गिर्वाणयुद्धको पुस्तक संग्रहलाई कर्मचारी व्यवस्था गरी पुस्तकालय बनाएकोको सम्झना गरी १४ वर्षदेखि मनाउन थालिएको पुस्तकालय दिवसको सन्दर्भमा आज पुस्तकालयका अभियन्ता तथा पुस्तकालयहरुलाई सम्मान तथा पुरस्कार पनि दिइएको थियो । पुरस्कृत हुने पुस्तकालय अभियन्तामा रुद्रप्रसाद दुलाल थिए । यस्तै, गत वर्षको सम्मान तथा पुरस्कार पनि यो वर्ष चन्दकिरण श्रेष्ठ र मुरारीविनोद पोखरेललाई दिइएको थियो । पुस्तकालयहरुले राम्रो काम गरेवापत गुल्मीको किरण पब्लिक लाइबे्ररी तथा नेपाल जर्नी पब्लिक लाइब्रेरी, हेटौंडालाई सम्मान गरिएको थियो ।

कार्यक्रमको सहजिकरण चौधौं पुस्तकालय दिवस मूल आयोजक समितिका सदस्य सचिव यादवचन्द्र निरौलाबाट भएको थियो ।

काठमाडौं, १३ भदौ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले गरेको कोविड १९को दोस्रो राष्ट्रिय सेरोप्रिभ्यालेन्स सर्वेक्षणको प्रारम्भिक नतिजाअनुसार नेपालमा लगाइएको खोप ९० प्रतिशत प्रभावकारी भएको देखिएको छ ।

मन्त्रालयकाअनुसार कोविड १९ को संक्रमणको अवस्थालाई शुक्ष्म विश्लेष गरी आवश्यक कार्ययोजना बनाउने उद्देश्यले देशभरीका ६ महिनाभन्दा बढी उमेरका व्यक्तिहरुलाई समेटी २०७८ असार २१ गतेदेखि साउन ३० गतेसम्ममा संकलित नमूनामध्ये १३ हजार १६१ जनाको परीक्षण गरी विश्लेषण गरिएको थियो । देशभरी ६८.६ प्रतिशत नमूनामा कोविड १९ एन्टिवडी देखिएको छ ।कोविड १९को दोस्रो राष्ट्रिय सेरोप्रिभ्यालेन्स सर्भेक्षण नतिजाअनुसार सातै प्रदेशका हिमाल, पहाड, तराई, गाउँ, शहरका सबै लिंग, उमेर, पेशा तथा सबै उमेर समूहमा लगभग समान रुपमा नै एन्टिवडी देखिएको छ ।

मन्त्रालयले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ,‘एक मात्रा मात्र खोप लगाएका व्यक्तिहरु ८० प्रतिशतमा र पूर्ण मात्रा खोप लगाएका ९० प्रतिशतमा एन्टिवडी देखिएको छ जसले हामीले लगाईराखेका खोपहरु अत्यन्त प्रभावकारी रहेको देखिन्छ । भाइरसले आफ्नो रुप परिवर्तन गरिरहने जोखिम कायमै रहेकोले संक्रमणको रोकथाम, नियन्त्रण गर्नु नै एक मात्र प्रभावकारी उपाय हो । जुन हालको अवस्थामा समेत निकै सान्दर्भिक छ। ’ साथै भाइरसले आफ्नो रुप परिवर्तन गरिरहने जोखिम रहेकोले संक्रमणको रोकथाम तथा नियन्त्रण गर्न स्वास्थ्य सुरक्षा मापदण्डको पालना गर्न आग्रह गरेको छ ।