Skip to content
Menu
  • गृहपृष्ठ
  • समाचार
  • विचार
  • विपद
  • पर्यटन
  • संस्कृति
  • समाज
  • महिला
  • साहित्य
Menu

शंखधर एक, मुहार अनेक

बसन्त महर्जन
November 4, 2021September 4, 2022
FacebookTweetLinkedIn
बसन्त महर्जन

नेपाल सम्वतका प्रवर्तक मानिएका शंखधर साख्वाःकाे मुहार चित्र भनेर जति पनि प्रकाशित हुन्छन्, फरक फरक पाइन्छन् । मूर्तिहरू पनि यही पारामा बनाइन्छन् । अाधिकारिक मुहार चित्र कुन हाे भन्ने प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक हाे र याे महत्वपूर्ण प्रश्न पनि हाे । नेपाल सम्बतका प्रवर्त्तक शंखधर साख्वा: राष्ट्रिय विभूतिका रूपमा घाेषणा भइसकेकाे र नेपाल सम्बतले पनि राष्ट्रिय मान्यता पाइसकेकाे अवस्थामा शंखधरकाे मुहार चित्र मात्रै नभएर अन्य कुराहरूकाे पनि जवाफ खाेज्नु स्वाभाविक हाे । तर याे सम्बतलाइ वर्तमान परिवेशमा याे अवस्थासम्म ल्याइपुर्याउने काममा एउटा सिंगाे जीवन अर्पिसकेका अभियन्ताहरू समेत अलग अलग मुहार चित्र प्रस्तुत गरिरहेका छन् ।

शंखधर साख्वाःकाे भनी पहिचान गरिएकाे पहिलाे शिलामूर्ति । याे मूर्ति पशुपतिनाथ मन्दिर परिसरमा रहेकाे छ ।

नेपाल सम्बतसँग शंखधरकाे नाम जोडिए पनि ती श्रोतहरु वंशावली तथा किम्वदन्तीहरुमा नै सीमित थियो । ऐतिहासिक प्रमाणको अभावमा थुप्रै प्रश्नहरु तेर्सिएको र विवादकै विषयवस्तु भइरहेको अवस्थामा भक्तपुरकाे जेलाटाेलस्थित फल्चामा शिलालेख नै भेटिएपछि ती प्रश्न वा विवादहरुले निकास पाएको थियो, अर्थात् यिनी पनि ऐतिहासिक नै हुन् भन्ने प्रमाणित भयो । कुनै एउटा सम्बतकाे प्रयाेग वा त्यसअनुसारकाे नयाँ वर्षलगायतका कार्यक्रमहरूमा त्यस सम्बतकाे सुरू गर्ने व्यक्तिकाे पनि चर्चा गरिरहनु विश्वमा कमै मात्र अभ्यास पाइन्छ । तर नेपाल सम्बतकाे सन्दर्भमा अलि बेग्लै छ । नेपाल सम्बतकाे सुरूवात बेग्लै ढंगले भएकाे र त्यसमा सामाजिक तथा आर्थिक क्षेत्रमा शंखधरकाे याेगदानलाई ध्यानमा राखिएकाे पाइन्छ ।

शंखधर साख्वाःको मुहार भनी अनेकौं तस्वीरहरु बजारमा पाइन्छन् । बेग्लाबेग्लै मुहार वा अाकृति प्रस्तुत गर्ने यी तस्वीरहरूले सर्वसाधारणलाई अलमलमा पार्नु स्वाभाविक हाे । यसमा कसैको नियन्त्रण छैन । जसलाई जस्तो मन लाग्यो त्यस्तै मुहारका चित्रहरु बनाई बजारमा ल्याउने कार्य जारी छ ।

पशुपतिनाथ मन्दिर परिसरमा अवस्थित एक अज्ञात मूर्तिलाई नै शंखधरको मूर्ति मान्नेहरु पनि पाइन्छन् । तर याे मूर्तिलाइ के कति कारणले शंखधरकाे भनियाे, खुल्दैन । वास्तवमा याे अन्य मूर्ति हाे र यसलाइ शंखधरकाे मूर्ति भन्नु अभियन्ताहरूकाे साेच मात्रै हाे,

एेतिहासिक प्रमाण-प्रमेयकाे अाधारमा दावी गरिएकाे हाेइन । उक्त मूर्तिको  अनुहारसँग पनि प्रचलित तस्वीरहरु मिल्दैनन् । त्यही मूर्ति पनि यिनकै हो भन्ने बलियो आधार उपलब्ध छैन ।आधिकारिक संस्थाहरुले प्रचलनमा ल्याउने तस्वीर तथा मूर्तिहरु नै पनि एक अर्कोसँग मेल खाँदैन । के कति कारणले त्यो नयाँ अनुहारलाई अगाडि सार्नु परेको भनेर जवाफ दिने दायित्व पनि पूरा गर्दैनन् ।

नयाँ वर्षकाे उपलक्ष्यमा निकालिएकाे शुभकामना सांस्कृतिक र्याली

विश्वमा काल गणनाका लागि थुप्रै सम्बतहरू प्रचलित छन् । कतिपय सम्बतहरू कालकबुलियत पनि भएका छन् । प्रच लनमा रहेकामध्ये एउटा नेपाल सम्बत पनि हाे । नेपालकाे इतिहासमा काल गणनाकाे एउटा अाधार नेपाल सम्बत पनि रहेकाे छ । नेपाल सम्बतभन्दा अघिकाे काललाइ प्राचीनकाल र नेपालसम्बतकाे सुरूवातबाट मध्यकाल सुरू हुन्छ । नेपाल सम्बतभन्दा अघि पनि नेपालबाटै सुरू भएका केही सम्बतहरू थियाे तर ती चलनचल्तीबाट हराएर पुनः नेपालबाटै नेपालसम्बतकाे प्रचलन सुरू भएकाे हाे । तर याे सम्बत सुरू भएकाे लामाे समयपछिका मात्रै एेतिहासिक स्राेतहरू पाइएका छन्, भविष्य प्राप्त हुनसक्ने संभावनाहरू पनि नभएकाे हाेइन । नेपाल सम्बतकाे प्रचलन राज्यस्तरबाट हटाउने काम अाधुनिक नेपालकाे सुरूवातसँगै भएकाे पाइन्छ । गाेरखाका राजा पृथ्वीनारायणा शाहकाे राज्य विस्तारबाट अाधुनिक नेपालकाे निर्माणपछि पश्चिमतिर प्रचलित शक सम्बतकाे प्रचलन भयाे । याे शक सम्बत प्राचीन नेपालमा पनि प्रचलनमा नै रहेकाे तर भारतीय भूमिबाट थालनी भएकाे एउटा सम्बत हाे । शक सम्बतलाइ पनि बन्द गरी पछि राणा कालमा विक्रम संवतलाइ ठाउँ दिएकाे हाे । तर नेपाल सम्बत राज्यकाे प्रचलनमा नरहेपनि जनस्तरमा भने कायम नै थियाे । प्राचीन भनुँ वा मध्यकालिन नेपाल, त्यसकाे इतिहास मुलतः नेवार समुदाय रहेकाे छ । यसअनुसार नेपाल सम्वतलाइ अाफ्नाे दैनिक जीवनकाे अभिन्न पक्षका रूपमा अंगीकार गरिराख्नु स्वाभाविक हाे । राणा कालमा नै पनि संगठित रूपमा नेपाल सम्बतअनुसार नयाँ वर्ष मान्न ठालेकाे पाइन्छ । त्यही अनुसार पंचायत कालमा नेपाल सम्बतलाइ नेपालकाे राष्ट्रिय सम्बतका रूपमा मान्यता पाउनु पर्ने मागसहित अान्दाेलन नै भयाे र यसकाे नेतृत्व स्वयं नेवार समुदायबाट भयाे । हाल नेपाल सम्वतले राष्ट्रिय सम्वत र यसका प्रवर्तक शंखधर साख्वाले पनि राष्ट्रिय विभूतिका रूपमा मान्यता पाइसकेकाे अवस्था छ । शंखधरका नाममा विद्यालयकाे पाठ्यक्रममा पनि पठाइन्छ । तर शंखधरकाे नाममा प्रयाेग गरिने अनुहार चित्रहरूमा एक रूपता भने छैन ।

प्रत्येक वर्ष शंखधरकाे मुहार चित्र भनेर नयाँ नयाँ अाकृतिलाइ अगाडि सार्नु इतिहासकाे एउटा पक्षलाइ हलुका रूपमा लिनु हाे । कुनै ठाेस वा एेतिहासिक अाधार नभएकाे अवस्थामा व्यावहारिक प्रयाेगका लागि एउटालाइ सर्वसम्मतबाट कायम गर्नु पर्दछ । अलग अलग मुहार चित्र प्रस्तुत गर्नुकाे न कुनै अाैचित्य छ न त्यसमा कुनै दावी नै पाइन्छ । अब यस्ताे प्रवृत्तिकाे विराेध गर्नु पर्ने अवस्था छ ।

(लेखकका बारेमा थप जानकारीका लागि यहाँ क्लिक गर्नु हाेला)

FacebookTweetLinkedIn

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

पछिल्ला सामग्री

  • किन राेकिएन बालविवाह ?
  • मानवअधिकार रक्षाको लडाइँ र गौतम बुद्धको शिक्षा
  • गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र ‘मुंगेरीलाल की हसीन सपनेँ’
  • नेवार समाजमा छोरी
  • हानिकारक प्रशोधित खानाको लतमा नेपाली
  • एकै हैनन् नेपाल संवत् र म्हपूजा 
  • वातावरण मैत्री भनिएको वायो इनर्जीको प्रभाव नकारात्मकः प्रतिवेदन
  • सत्यमोहन जोशीसँगका सम्झना
  • रहेनन् शताब्दी पुरूष सत्यमाेहन जाेशी
  • दसैंमा पशुबलि

सम्पादक : अमिका राजथला
प्रकाशक : इन्साइट पब्लिकेशन प्रा.लि., काठमाडाैं, नेपाल
इमेलः newatimes@yahoo.com

©2023 NewaTimes