क्वाति र स्वास्थ्य
- अरूणा उप्रेती
मलाई कोभिडको संक्रमण भयो । म शाकाहारी भएकोले मैले क्वाति, चना, आलु, कुरिलोको रस पर्याप्त खाएँ । बिशेषगरी क्वातिको रस पकाएर झोल मात्रै खाएँ । खाँदा माथिपट्टिबाट हरियो धनियाँ र कागती हालेकोले स्वादिलो भयो, स्वास्थ्य पनि राम्रो भयो । कोरोनाबाट संक्रमित ब्यक्तिहरूलाई मासु, खुट्टीको रस खानुपर्छ भनेर भनेपछि शाकाहारीले पनि जबरजस्ती मासुको रस खाए । शाकाहारी वा मांसहारी हुनु आफ्नो इच्छा, संस्कृती र संस्कारमा भर पर्छ । तर कुनै संक्रमण भएर तंग्रिनलाई चाहिँ मासुको रस नै खानुपर्छ भन्ने छैन ।
टुसा स्वास्थ्यका लागि धेरै फाइदाजनक छ । टुसा उमारेको कुनै पनि खाद्यवस्तुलाई जीवन्त खानेकुरा भनिन्छ । महत्वपूणर् सांस्कृतिक पहिचान बोकेको क्वाति जनैपूणर्िमा पर्वको विशेष आहारका रूपमा रहँदै आएको छ । परम्परागत रूपमा यसले जाडो आउन सुरु गरेको सन्देश पनि दिन्छ । जाडोका वेला टुसा उमारेको खानेकुराले मानव स्वास्थ्यमा एकदमै फाइदा गर्छ भन्ने कुरा हाम्रा पुर्खालाई जानकारी थियो । उनीहरूको परम्परागत ज्ञानले स्वास्थ्यमा लाभ पुर्याउने थाहा भएरै क्वाति खाने प्रचलन अविच्छिन्न रहिआएको हो र यसको निरन्तरताका लागि सांस्कृतिक रूप दिइएको हुनुपर्छ ।
क्वाति कसरी फाइदाजनक ?
टुसा उमारेको क्वाति प्रोटिनको खानी हो । किनभने, यसमा थुप्रै किसिमका गेडागुडी मिसाइएका हुन्छन् । टुसा उम्रेपछि क्वातिमा भएका तत्वहरू प्रोटिन, सूक्ष्म पोषकतत्व, क्याल्सियम, भिटामिन १० गुणा बढ्न जान्छ । त्यसैले सय रूपैयाँको सुक्खा क्वाति ल्याएर टुसा उमारेर खाने हो भने ४ सय रूपैयाँसम्मको फाइदा लिन सकिन्छ । क्वाति जीवन्त खाना हो, पचाउन पनि निकै सजिलो हुन्छ । दाल, गेडागुडीको सेवन गर्दा शरीरमा ग्यास उत्पन्न हुन सक्ने सम्भावना हुन्छ । तर, क्वाति बनाएर खाएपछि शरीरमा ग्यास बन्ने सम्भावना ज्यादै न्यून हुन्छ । क्वाति बनाएपछि हामी जिम्मु, जिराले झानेर तयार गर्छौं ।
बालबालिकालाई कुपोषण तथा गर्भवती महिलाको शरीरमा प्रोटिनको कमी नहोस् भनेर क्वाति खान दिने गरिन्छ । प्रोटिनको कमी नभएपछि महिलालाई रक्तअल्पता पनि हुन पाउँदैन । गर्भवतीमा रगतको कमी नभएपछि भ्रुण वा पेटको बच्चा पनि राम्रो हुन्छ । गर्भवतीमा मात्र नभएर सुत्केरी भएपछि पनि क्वातिको सेवनले आमा र बच्चा दुवैलाई फाइदा पुर्याउँछ । यसको सेवनले महिलाको दूध राम्रोसँग आउने हुँदा बच्चालाई पर्याप्त मात्रामा दूध प्राप्त हुन्छ । क्वातिको रस खाँदा पर्याप्त मात्रामा शरीरमा चाहिने क्याल्सियम, प्रोटिन प्राप्त हुन्छ, जसले आमाको दूध पनि बढाउने गर्छ । त्यसकारण सुत्केरी महिलालाई ज्वानो तथा क्वातिको रस खुवाउने हाम्रो जुन परम्परागत छ, त्यो एकदमै वैज्ञानिक छ । कोही व्यक्ति कुनै रोग तथा शरीरमा समस्यापछि तंग्रिन लागेका वेला पनि क्वातिको रसले धेरै फाइदा पुर्याउँछ । जो व्यक्ति शाहाकारी जीवनशैली अपनाउँछन्, माछा-मासु खाँदैनन्, उनीहरूका लागि क्वाति अति उपयोगी हुन्छ ।
क्वातिले प्रोटिन तथा अन्य पोषकतत्व प्रदान गर्छ । । क्वातिलाई विभिन्न तरिकाले पकाएर खान सकिन्छ । सुप बनाएर वा तरकारीका रूपमा पनि यसको प्रयोग गर्न सकिन्छ । क्वातिलाई पिसेर मकै पिठोमा मिलाएर बालबालिकाका लागि खाजा खाजा तयार गर्दा यसको पौष्टिकता एकदमै बढ्न जान्छ । किनभने, मकैमा भएको कार्बोहाइड्रेट, क्वातिमा भएका विभिन्न किसिमका सूक्ष्म पोषकतत्व मिलेपछि असाध्यै राम्रो खाद्यवस्तु बन्छ ।
अन्य फाइदा
क्वाति शक्तिवर्धक एवम् पौष्टिक आहार हो । यसमा भिटामिन बिका सबैजसो प्रकार पाइन्छन् । क्वातिको सेवनले-
- आवश्यक ऊर्जा प्राप्त हुन्छ ।
- रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ ।
- कब्जियतको / पायल्स भएकालाई फाइदाजनक मानिन्छ
हाम्रो संस्कृतीमा क्वातिको रस खाने विशेष दिन छ, अन्य बेलामा पनि क्वातिको रस खाँदा शरीर स्वस्थ रहन्छ । टुसा उमारेको चना बालबालिकालाई खुवाइयो भने प्रोटिनको मात्रा पर्याप्त हुन्छ । टुसा उमारेको कुनै पनि गेडागुडी, जस्तो चना, मटर, केराउ, बोडी, बकुला, मेथी मात्र होइन कि आलस, तिल, बदाम पनि टुसा उमारेर खान सकिन्छ ।
(अरुणा उप्रेतीको फेसबुक वालबाट, भाषागत सम्पादन सहित ।)